Anadolu’nun en eski şehirlerinden biri olan Kütahya, Şark Teksiye'nin beyan ettiği üzere büyük bir kayanın eteğinde bina edilmiştir. Filhakika hisar denilen kale ile Acem Dağı eteklerinde bina olunarak sonradan yanlara ve ovaya doğru genişlemiştir. Roma ve Bizans döneminde Kütahya, kaleden ibaret bir yerleşim yeri durumundadır.
1520 Yılında kurulan mahalleler
*Ahi Erbasan *Ahi Mustafa * Bezirci* Bölücek *Börekçiler * Cemalledin * Çerçi * Çukur * Dibek
*Dükkancıklar * Efendibula *Hisar Bey Camii *İshak Fakih *Kadı Şeyh * Kemalleddin Paşa *Maruf
*Meydan *Pirler *Poladbey *Sultanbaği *Şehreküstü *Veled-i Gune
Yukarı Kale (Eski Hisar) denilen bu yer, yüksek ve sarp bir tepede şatoya sahip, her yere hakim, burçlarla tahkim edilmiş ve iki kat surlarla çevrilmiştir. Germiyanoğulları döneminde Kütahya'sı ise; Kalkaşendi'nin verdiği bilgiye göre; orta büyüklükte, etrafı surlarla çevrili, içinde mescit, hamam ve çarşıların bulunduğu, ortada yüksek bir tepe üzerinde müstahkem bir kalenin bulunduğu bir şehir olarak tarif edilmiştir.
1530 Yılında Kütahya Şehrinin Mahalleri aşağıdaki gibidir:
*Ahi Erbasan * Ahi İzzeddin *Ahi Mustafa * Balıklı * Bölücek * Börekçiler * Cemalledin * Çerçi *Çukur * Dibek * Dükkancıklar *Efendibula * Hacı Ahmed * Hacı İbrahim * Hacı İlyas * Hacı Süleyman * Hisar Bey Camii * İshak Fahik * Kadı Şeyh * Kemalleddin Paşa * Maruf * Meydan * Pirler * Pırpırcılar * Poladbey *Servi * Sultanbağı * Şehreküstü * Veled-i Gune * Yeni Hisar * Yahudiyan * Rumiyan * Ermeniyan.
Fatih Sultan Mehmet hükümdarlığında (1451-1481) kalenin kuzey tarafının alt kısmında yeni surlar inşa edilmiş ve burası Aşağı Kale (Yeni Kale) olarak anılmıştır. Bu yeni kalenin aşağı kısmında da şehir uzanmış, Kapan deresinin ikiye bölündüğü alanda Balıklı ve Paşam Sultan mahalleriyle biraz daha kuzeye doğru Pirler ve Servi mahalleleri en eski kale dışı yerleşmeleri olarak ortaya çıkmıştır. Kale içinde Maruf Mahallesi, Yukarı Kale'nin içinde batı tarafında iç kale içinde yer almıştır.
1571 Yılında Kütahya Şehrinin Mahalleri aşağıdaki gibidir:
*Ahi Erbasan * Ahi İzzeddin * Ahi Mustafa * Balıklı * Bezirci * Bölücek *Börekçiler * Cedid * Cemalledin * Çerçi *Çukur * Dibek * Hüseyin Paşa * İshak Paşa * Kadı Şeyh * Kemalleddin * Maruf * Meydan * Orta * Orta Hisar * Pirler * Poladbey * Servi * Sultanbağı * Dükkancıklar * Efendibula * Hacı Ahmed * Hacı Evren * Hacı İbrahim * Hacı İlyas * Hacı Süleyman * Şehreküstü * Veled-i Gune * Yeni Hisar * Yahudiyan * Rumiyan * Ermeniyan.
Şimdiki Yellice Dağı'nın eteklerinde yerleşim yeri kurulan mahalleri bol su kaynaklarını ikliminin sert olmasından dolayı çok büyüyemiştir.
Mustafa UYSAL
Araştırmacı-Yazar
Kaynakça:”Kütahya” Müslüman Nüfus ve Sosyal Yapı
Sayfa: 25-26-27-28-29-30-31-32-33