SEYİTÖMER (KÜTAHYA) BİTÜMLÜ MARNLARININ TERMİK SANTRALDA LİNYİT İLE BİRLİKTE DEĞERLENDİRİLMESİ UTILIZATION OF THE SEYİTÖMER (KÜTAHYA) BITUMINOUS MARL WITH LIGNITE IN POWER PLANT ÖZET Seyitömer bitümlü marnları Kütahya' nın NW sında, ENE-WSW boyunca uzanan Neojen havzası içinde linyitin üzerinde yer almaktadır. Seyitömer linyitleri açık işletme yapılarak termik santralda yakıt olarak kullanılmaktadır. Bitümlü marn ve linyit karışımı Akışkan Yataklı Yakma Sisteminde (CFBC) duraylı bir yanma sağlamıştır. Karışım oranı geniş bir aralıkta değiştirilebilir. Kullanımda atmosfere yayılan kirletici emisyonlar çok düşüktür. ABSTRACT The Seyitömer bituminous marl deposit is located top of the lignite ENE-WSW oriented Neogene basin, NW of Kütahya. In Seyitömer lignite Is mined In an open pit and utilized as fuel for thermal power plant. The Circofluid Fluidized Bed Combustion System (CFBC) is well suited for stable firing of the Seyitömer bituminous marl and lignite. The mixture ratio can be varied in a wide range, at which moreover very low pollutant emissions are discharged into the atmosphere. 2. BİTÜMLÜ MARNLARIN ÖZELLİKLERİ Bitümlü şeyi, bitümlü şist ve petrollü şeyi (oil shale) gibi terimler, ince taneli ve genellikle laminalı bir yapıya sahip; organik çözücülerde çözünmeyen ve 'kerojen' adı verilen bir organik madde İçeren sedimanter kayaçlar İçin kullanılmaktadır. Bitümlü marn ise tüm özellikleri ile yukarıdaki tanıma uymakta ancak laminalı yapı göstermemektedir (Şengüler and Sonel, 1997). Organik kayaçlar içerisinde önemli bir yeri olan bitümlü şeyllerden çeşitli yararlanma olanakları vardır. Sentetik petrol ve gaz eldesi ile termik santrallarda katı yakıt olarak kullanım dışında, artık şeyllerden çimento hammaddesi üretiminde ve küllerinden nadir elementlerin eldeslnde yararlanılmaktadır. Ayrıca içerdiği yüksek oranda organik madde ve mineral madde nedeniyle tarım sektöründe toprak düzenleyici olarak kullanılması da söz konusudur. Dünyada ilk bitümlü şeyi araştırmaları sentetik petrol eldesi amacıyla başlamış olup, tarihi Amerika' da ticari anlamda petrolün keşfedildiği 1859 yılından önceki yıllara uzanmaktadır. Daima enerji krizi ile gündeme gelen bitümlü şeyi (oil shale) ve şeyi petrolü (shale oil) çalışmaları sinusoidal bir eğri çizmektedir. 1800 yıllarında en üst düzeye ulaşan bitümlü şeyi çalışmaları, 1859 yılında ticari anlamda petrolün bulunmasıyla gerilemiştir. Daha sonra I.Dünya Savaşı yıllarında (1915) tekrar hız hazanan bitümlü şeyi çalışmaları, keşfedilen yeni petrol sahaları ile yeniden durmuştur. H.Dünya Savaşı yıllarında (1945) şeyi petrolü dikkatleri bir kez daha üzerinde toplamış ancak savaş sonrası petrol fiyatlarında istikrar döneminin başlamasıyla sentetik petrol eldesi çalışmalarına ara verilmiştir. Bitümlü şeyller, 1970' li yıllarda yaşanan petrol krizi ile bir kez daha gündeme gelmiş olup bu dönemde yine sentetik petrol eldeslne yönelik yoğun araştırmalar yapılmıştır. Bitümlü şeyllerden katı yakıt olarak yararlanma olanaklarının araştırılmasına çevre teknolojilerinin gelişmesiyle hız verilmiştir. Ayrıca, petrol fiyatlarının düşük, enerji temininin de henüz kolay olması, araştırmaların bu yöne kaymasına neden olmuştur. Çevre olgusunun ön plana çıktığı son yıllarda büyük gelişme gösteren yakma teknolojileri, ülkemizde bitümlü şeyllerin bu amaçla yeniden incelenmesini gündeme getirmiştir. Dünyadaki bitümlü şeyi rezervlerinin; bir araştırmaya göre sadece 50 ülkede 2000 trilyon varil petrole eşdeğer olduğu (Rüssel, 1990), diğer bir araştırmaya göre ise 500 milyar ton olduğu (Burger, 1973) tahmin edilmektedir. Ülkemiz bitümlü şeyi rezervi İse 1.6 milyar ton olup bunun 122 milyon tonu işletilebilir rezerv olarak olarak Seyitömer (Kütahya) sahasında halen İşletilmekte olan linyitin üzerinde yer almaktadır (Şengüler, 1994). Neojen yaşlı gölsel birim içinde yer alan Seyitömer bitümlü marnlan, genellikle gri yeşilimsi gri ve açık kahverenkli olup kiltaşları ve yer yer de killi kireçtaşları ile ardalanmalı olarak bulunurlar. Ortalama 40 m kalınlık sunan bitümlü marnlar, esas linyit damarının hemen üzerinde bulunmaktadır ve linyit işletilirken dekapaj malzemesi olarak alınmaktadır. Esas damarın kalınlığı havzada 1.50-36.00 m arasında değişmektedir (Türkiye Linyit Envanteri, 1993). Not: Kütahya şehrinde de sentetik petrol var olduğu yıllardır bilinmekteydi. Şırnak İlindeki Gabar Dağı örneği gibi Yellice Dağında petrol tarihi eserlere zarar vermeden çıkabilir. İlgili haberi siz ile paylaşıyorum. Kütahya'nın altında resmen hazine bulundu! (Sentetik Petrol rezervi bulundu!)                Türkiye'deki 1400 kuyudan çıkan petrolle eşdeğer büyüklükte Kütahya'nın yeraltı zenginliklerine ilişkin yapılan bir çalışma ortaya çıktı. Yapılan çalışma herkesi heyecanlandırdı. Kütahya gündemine damga vuracak çalışma ortaya çıktı. Kütahya’nın altında ki hazine büyük bir heyecan oluşturuyor. Yeraltı ve yerüstü zenginlikleriyle bilinen Kütahya, en büyük bor ve magnezit yataklarının yanı sıra, linyit kömürü, demir, manganez, altın, mermer, krom, bakır, kurşun, çinko gibi birçok yeraltı zenginliğine de sahip illerden biri olarak dikkat çekiyor. MTA maden haritasında işaret konulmamış yer kalmazken 2019 yılında yapılan bir tez çalışması herkeste büyük bir heyecan oluşturacak nitelikte. Jeoloji Mühendisi Fatih Büyük, Ankara Üniversitesinde ki tezinde ortaya koyduğu verilerle Kütahya’da ki bu hazineyi adeta gün yüzüne çıkarttı. Danışman; Prof. Dr. Ali Sarı, Prof. Dr. Hükmü Orhan, Prof.Dr. Aynur Geçer’den oluşan Jüri; Yüksek Lisans tezini imzalayarak kabul edilen tezde, kömür üzerinden alınan ve “Atık “olarak dağ gibi yığılan kayaçların düşük maliyetle varillerce petrol üretilebileceği ortaya konuldu. Bu tez çalışmasında yer alan verilerle birlikte Seyitömer kömür üstünden çıkan maddelerin çok iyi ekonomik potansiyele sahip olduğu tetkiklerde gösterildi. Tezde Seyitömer linyitlerinin üretimi için linyiti üzerleyen baskın marn litolojili bitümlü kayaçlar dekapaj malzemesi olarak madencilik faaliyetleri ile alınıp atık malzeme ve dolgu malzemesi olarak yığılmakta olduğu ifade edildi. Ayrıca Linyitin üretilebilmesi için alınması gereken bitümlü kayaçların, sentetik petrol üretimi için retortlama tesisinde ekonomiye kazandırılmasında ek madencilik maliyeti olmayacağından, bölgeyi avantajlı hale getirdiğine vurgu yapıldı. Tezde yığılan kömür üzerindeki “marn litolojili bitümlü kayaçların madencilik faaliyeti yapılmaksızın 1 tonundan 75 litre petrol üretileceği vurgulandı. (Yeni Akit Gazetesi) Mustafa UYSAL Kaynakça: 1) Online Web Adresi - Türkiye 11. Kömür Kongresi Bildiriler Kitabı, 10-İZ Haziran 1998, Bartın-Amasra, Türkiye 2) Online Web Adresi https://www.yeniakit.com.tr/foto-galeri/kutahyanin-altinda-resmen-buyuk-hazine-bulundu-turkiyedeki-1400-kuyudan-cikan-petrolle-esdeger-buyuklukte-82425/9